اعسار از پرداخت هزینه دادرسی:

بر اساس قانون آئین دادرسی مدنی و بخشنامه های صادره از سوی هیئت وزیران، هر ساله مبالغی به عنوان هزینه دادرسی تعیین و ابلاغ می شود. هزینه دادرسی باید توسط کسی که قصد دارد دعوایی مطرح نماید به دادگستری پرداخت شود. با این توضیح که شخصی که ادعایی دارد دعوای خود را مطرح نموده و هزینه دادرسی آن را می پردازد، دادگاه وارد در رسیدگی شده و طرفین را احضار می نماید. طرفین با حضور در دادگاه از خود دفاع می کنند و در نهایت دادگاه رای صادر می نماید. اگر شخصی که دعوی مطرح کرده است، در ماهیت دعوی پیروز شود و رای به نفع وی صادر گردد، دادگاه ضمن اینکه مبالغ و طلب یا خواسته او را مورد رای قرار می دهد، به پرداخت خسارتی که از بابت هزینه دادرسی متحمل شده است نیز رای می دهد. (به شرطی که در خواسته مطالبه شده باشد) بنابراین اگر خواهان یا همان شخصی که دعوی را مطرح کرده در دعوی پیروز شود، خوانده یا همان شخصی که علیه او شکایت شده است، باید اضافه بر آنچه مطالبه شده، هزینه های دادرسی که خواهان پرداخت کرده است را به او بدهد.

اما گاهی شخصی که مدعی است(خواهان) برای پرداخت هزینه دادرسی به مشکل بر خورده، توان پرداخت آن را ندارد، مثل زن خانه داری که 500 سکه بهار آزادی را که مهریه اوست مطالبه می کند و باید برای هزینه دادرسی آن مبلغ گزافی بپردازد.

توضیح آنکه برای مطالبه هر مالی که مورد ادعای خواهان است، او باید معادل 3.5 درصد آنچه مطالبه می کند به عنوان هزینه دادرسی پرداخت کتد. بدیهی است، هر چه مبلغ مورد مطالبه بیشتر باشد، هزینه دادرسی مربوط به آن سنگین تر خواهد بود. مثلا در مورد مطالبه 500 سکه بهار آزادی مبلغ سکه ها به ریال برآورد شده و هر چه باشد به اندازه 3.5 درصد آن باید زمان ثبت دادخواست پرداخت گردد وگرنه دادگاه شروع به رسیدگی نمی نماید.

حال برای اینکه عدالت از بین نرود و بر قرار بماند و اشخاصی که توانایی پرداخت ندارند، به دلیل بی پولی از اجرای عدالت محروم نمانند، قانون دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را پیش بینی کرده است. یعنی شخص ضمن طرح دعوی خود، دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را هم مطرح می کند و دادگاه صالح به هر دو دعوی وی رسیدگی می کند. ابتدا دعوای اعسار را مورد رسیدگی قرار می دهد و اگر شخص مدعی بتواند دلایل کافی و مستندات قانونی برای ادعای خود ارائه کند، رای به اعسار وی صادر می شود. اگر این رای به نفع وی صادر شد، دادگاه بدون دریافت هزینه به دعوای اصلی نیز رسیدگی می کند و در مورد آن رای صادر می کند.

برای مثال به همین موضوع مهریه می پردازیم. زن خانه داری دعوای مطالبه مهریه با موضوع 500 سکه طلا مطرح می نماید و ضمن دادخواست اصلی دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را ارائه می کند. دادگاه یک جلسه تشکیل می دهد و چون زن خانه دار است، حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را صادر می کند. حکم به طرفین ابلاغ می شود و دادگاه پس از آن یک جلسه رسیدگی دیگر تشکیل می دهد و به موضوع اصلی یعنی مهریه رسیدگی کرده و ضمن صدور رای مبنی بر پرداخت 500 سکه طلا توسط زوج در حق زوجه، زوج را به پرداخت هزینه دادرسی نیز محکوم می نماید، که در زمان اجرای حکم از اموال زوج برداشت می شود.

اعسار از پرداخت محکوم به:

محکوم به یعنی مبلغی که دادگاه شخصی را محکوم به پرداخت آن می نماید. پس از رسیدگی دادگاه موظف به صدور رای است. اگر موضوع دعوی مالی باشد محکوم به آن نیز مالی و احتمالا مبلغی پول یا مالی است که قابل تبدیل به پول است. اگر شخصی که محکوم به پرداخت شده است، ادعا کند که مالی برای پرداخت این مبلغ یا مال ندارد، باید ادعای خود را طی یک دادرسی ثابت کند. به این دادرسی مجدد که برای اثبات بی پولی و ناتوانی شخص محکوم علیه است، دعوای اعسار از پرداخت محکوم به می گوئیم. این دعوی باید ظرف سی روز از صدور اجرائیه دادگاه مطح شود، وگرنه مهلت آن منقضی شده، شرایط سخت تری برای وی در نظر گرفته می شود و حتی ممکن است، دستور جلب و توقیف وی صادر گردد.

دعوای اعسار از پرداخت محکوم به به همان دادگاهه ارسال می شود که ابتدائا به دعوای اصلی رسیدگی کرده است. در صورت اثبات ادعای محکوم علیه، دادگاه مهلتی به وی اعطا می کند و یا بر اساس وضعیت مالی او پرداخت محکوم به را تقسیط می نماید.

برای مثال همان موضوع مهریه را بررسی می کنیم. زوجه با طرح دعوای مطالبه 500 سکه طلا رای قطعی به محکومیت زوج به پرداخت گرفته است. رای قطعی شده و نسبت به آن اجرائیه صادر می گردد. از زمان صدور اجرائیه زوج می تواند ظرف 30 روز دعوای اعسار از پرداخت محکوم به به دادگاه ارائه نماید. دادگاه مجددا جلسه تسکیل داده و به ادعای زوج در عدم پرداخت یکجای مهریه رسیدگی می کند، اگر زوج دلایل کافی جهت اعسار خود ارائه نموده و دلایل وی مستند و مستدل باشند، دادگاه با توجه به میزان ملائت و درآمد وی حکم به تقسیط صادر می کند.