ارث زن از شوهر

پس از فوت شوهر، زن در صورتیکه در عقد دائم شوهر باشد از او ارث می برد، در واقع رابطه زن و شوهر سببی است و به قول معروف به سبب ازدواج از شوهر ارث می برد، بر خلاف سایر ورثه که به جهت نسب و رابطه نسبی ارث می برند، البته همانطور که معروض شد، شرط اول ارث بردن زن از شوهر متوفی، دائمی بودن عقد است، لازم بذکر است در نکاح دائم زن اگرچه غیرمدخوله باشد، (زنی که با همسر خود هنوز نزدیکی نکرده است) ارث میبرد، چرا که دلیل ارث بری وی نکاح دائم است و نه زندگی مشترک.

بنابراین زوجه موقت ارثی از شوهر متوفی خود نمی برد، حتی اگر در سند نکاحیه شرط شده باشد، اما به هرحال شوهر می تواند برای زوجه موقت خود، بنابر قواعد عام ، تا یک سوم اموال خود را وصیت نماید، به شرط آنکه وصیت نامه صحیح و بر اساس قوانین تنظیم شده باشد،(وصیت نامه خودنوشت – سری – رسمی) بدیهی است که بیمه عمر هم روش دیگری است که شوهر می تواند برای آینده زوجه موقت خود، پشتوانه مالی بعد از فوت خود فراهم آورد که در صورت رعایت شرایط قانونی، وارد در تقسیمات ارث نمی شود و اگر ذینفع بیمه عمر همسر تعیین شده باشد، همه مبالغ بدون کم و کاست به وی منتقل می گردد.

چه همسر دائم باشد و چه موقت. با توجه به اینکه موضوع این مبحث ارث بری زن از شوهر است، به همین مقدار در مورد زوجه موقت اکتفا می کنیم و به موضوع اصلی می پردازیم.

موضوع و شرط دیگر ارث بری زن از شوهر متوفی خود، بغیر از دائمی بودن ازدواج، آنست که زوجه باید در زمان فوت شوهر در عقد وی باشد، به بیان دیگر زنی که قبلا طلاق گرفته است از شوهر خود ارث نمی برد، در واقع وقوع طلاق بین زوجین رابطه سببیت ایشان را قطع نموده، و مانع ارث بردن زن از شوهر قبلی خود می شود.

البته این موارد نیز با استثنائاتی روبرو شده است، (طرح چند استثنا)

استثنا اول:  اگر زنی در حال بیماری شوهر با وی ازدواج کند، و شوهر بواسطه همان بیماری فوت کند، و بین ایشان نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن از وی ارث نمی برد، و اگر نزدیکی بین ایشان واقع شده باشد زن ارث خواهد برد، دلیل این امر مربوط به اصل دائمی بودن نکاح است، که از اصل  استنباط می شود.

معنی دقیق این قاعده که از فقه گرفته شده است، آنست که اگر زن مثلا با مردی که مبتلا به سرطان پیشرفته است ازدواج کند و مرد بر اثر همان بیماری سرطان پیشرفته فوت کند و طی این بیماری زن و شوهر باهم ارتباط زناشویی به معنی خاص ایجاد نکرده باشند، زن از شوهر ارث نمی برد، اینکه چگونه می توان در دادگاه ثابت کرد که بین ایشان رابطه نزدیکی صورت گرفته یا خیر، خود جای سوال است.

چرا که به هرحال اینگونه روابط همیشه در خفا و پنهان از نظر دیگران انجام می شود و هیچ شاهد یا سندی برای آن (معمولا!!) وجود ندارد، مگر اینکه قائل به آن باشیم که وخامت حال شوهر ملاک عمل دادگاه باشد، که اگر تشخیص دهد اوضاع جسمانی وی به حدی مناسب بوده که قادر به برقراری ارتباط  بوده است، اماره و فرض را بر ارث بری زوجه از وی می گذارد و در غیر اینصورت اماره نشان از عدم وقوع نزدیکی می کند و مانع ارث بری خواهد شد، به هر حال تصمیم در این مورد بعهده دادرس است و ارائه دلیل مبنی بر وقوع نزدیکی بعهده مدعی. البته استناد به سایر ادله در صورت وجود بلامانع است.

حال فرض کنیم که زوج یا شوهر دارای بیماری پیشرفته ای بوده و در همان زمان بیماری با زن ازدواج می کند، لکن بواسطه علت دیگری مثل تصادف یا سکته قلبی فوت می نماید، در اینصورت زوجه از شوهر متوفی خود ارث می برد، ولو آنکه نزدیکی نیز وقوع نیافته باشد،  چون شوهر بواسطه آن بیماری مشخص فوت نکرده، بلکه فوت وی به دلیل دیگری بوده که قانون در این زمینه نصی ندارد، و در صورت عدم وجود نص، باید به عمومات قانون مراجعه کرد، که نتیجه آن ارث بری زوجه از زوج خواهد بود.

لازم بذکر است حکم مربوط به این قاعده که در ماده ۹۴۵ قانون مدنی آمده است، حکمی خاص و خلاف قاعده است، بنابراین هر موردی غیر از موارد پیش گفته را در بر نمی گیرد، به بیان دیگر هر اتفاقی غیر از آنچه گفته شد، واقع شود، زن از شوهر ارث می برد.

مثلا فرض کنید، زنی با مردی ازدواج می کند و نمی داند که شوهر بیمار است، یا اصولا شوهر سالم است لکن یک هفته بعد از وقوع عقد، پی می برد که بیماری کشنده ای دارد که طی چند روز آینده فوت خواهد کرد، و چنین نیز می شود و فوت می کند، در اینگونه موارد، به هر حال زن از شوهر متوفی خود ارث می برد، ولو نزدیکی واقع نشده باشد، البته فقهای معظم، نظریه های مختلفی ارائه نموده اند که جای مطرح کردن آن در این موضوع عملی نیست و مربوط به موارد علمی و تئوری می باشد.

یا مثلا موردی را فرض کنید که زن در زمان بیماری با مردی ازدواج کند، بیماری شوهر اگرچه کشنده است، پس از مدتی بهبود می یابد، ولی مجددا با بازگشت بیماری و بر اثر همان بیماری فوت می کند، در این مورد نیز زن از شوهر ارث می برد، اگر چه نزدیکی صورت نگرفته باشد، البته اینها مثالهایی است که برای روشن شدن موضوع مطرح می شود.