وعده ازدواج:

وعده ازدواج در واقع همان خواستگاری و نامزدی است. قانونگذار در ماده 1035 قانون مدنی اشعار می دارد؛

وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌‌کند اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده ‌باشد بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده می‌‌تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه خسارتی نماید.

همانگونه که در متن ماده مشخص است، هیچ گونه خواستگاری یا وعده ازدواجی نمی تواند طرفین را ملزم به ازدواج نماید. بنابراین طرفین فقط زمانی به زوجیت یکدیگر در می آیند که مراسم عقد اجرا شود و تا آن زمان هیچ یک از طرفین نمی تواند دیگری را ملزم به ازدواج نماید. در این ماده به صراحت پیش بینی شده که اگر هر یک از طرفین تا قبل از وقوع عقد از ازدواج سرباز بزند، طرف دیگر نمی تواند به این دلیل که امتناع از ازدواج کرده است، خسارتی دریافت نماید. البته اگر طرفی که امتناع از ازدواج می نماید موضوع را تا آخرین دقایق اعلام نکند و به این دلیل خساراتی از بابت جشن و غیره به طرف دیگر وارد شود، شاید بتوان از باب تسبیب و به این دلیل که امتناع کننده سبب بروز خسارات مربوط به جشن شده، مبالغی از وی مطالبه کرد. لکن آن مبالغ در حد هزینه های جشن است و آن هم در صورتی که ثابت شود، تقصیر از طرف امتناع کننده بوده است. بنابراین هرکدام از زن یا مرد قبل از خوانده شدن خطبه عقد نکاح هر زمان که بخواهند می توانند نامزدی را بر هم بزنند و از بابت این بر هم زدن هیچ خسارتی متوجه وی نخواهد شد.

مثلا بعضی معتقدند که چون فلانی بر روی خانواده ما و دختر ما اسمی نهاده است و نام خود را به عنوان شوهر در بین خویشان ما مطرح کرده موظف است که اکنون آن دختر را به عقد نکاح درآورد و یا بر عکس اشخاصی معتقدند چون خانم بارها با آقا در مراسم مختلف شرکت کرده و خویشان و دوستان ایشان را بارها با هم دیده اند، دیگر امکان بر هم زدن وجود ندارد و باید به عقد آقا درآید. اینگونه موارد اساسا معنی حقوقی نداشته و هیچ کس نمی تواند بر مبنای این سخنان دیگری را مجبور به ازدواج کرده و یا به این بهانه از وی مطالبه خسارتی نماید.

البته گاهی ممکن است بر اساس ماده 1 قانون مسئولیت مدنی دعوای خسارت مطرح نمود. این ماده اشعار می دارد:

هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر‌ که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود‌ میباشد.

همانگونه که می بینید شرط دعوی خسارت در این مورد آن است که شخصی از روی بی احتیاطی و یا عمدا به جان و مال و

آبروی دیگری لطمه وارد کند. در دعوای خسارت نامزدی با صراحتی که قانون در ماده 1035 که در بالا ذکر گردید در مورد عدم امکان مطالبه خسارت ناشی از امتناع از ازدواج داشته است، نمی توان به سادگی به ماده 1 قانون مسئولیت مدنی استناد نمود و مطالبه خسارت کرد. باید دلایل قابل قبول مبنی بر بی احتیاطی و یا وجود عمد در رفتار طرف امتناع کننده ارائه شود.

ضمن اینکه به هر حال به واسطه امتناع شخصی از ازدواج، به راحتی نیز به آبرو و حیثیت اشخاص لطمه وارد نمی شود و این ضرر نیز باید مشخصا به اثبات برسد. همچنین موضوع بسیار با اهمیتی که در دعوای خسارت وجود دارد، رابطه ضرر و فعل شخ خسارت زننده است که قالبا به سختی توسط دادگاهها در دعاوی این چنینی پذیرفته می شود.

هر چند همانطور که قبلا ذکر شده، اگر بتوان بی احتیاطی شخص امتناع کننده را ثابت کرد و وی در آخرین لحظات، مثلا صبح روز جشن نامزدی یا روز عقد در حالیکه فرصت کافی برای اخذ تصمیم داشته، بدون عذر موجه از ازدواج امتناع نماید، شاید بتوان بابت خسارات میهمانی از وی مطالبه خسارت نمود، لکن این خسارت فقط در حد همان خسارت وارد شده بابت هزینه های میهمانی خواهد بود.

بازگرداندن هدایا:

ماده 1037 قانون مدنی در مورد بازگرداندن هدایا حکم متفاوتی دارد و قانونگذار در این ماده معتقد است هدایایی که در دوران نامزدی داده شده است طی شرایطی قابل استرداد و بازگرداندن است. این ماده چنین مقرر می کند؛

هر یک از نامزدها می ‌تواند در صورت بهم خوردن وصلت منظور هدایائی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده ‌است مطالبه کند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایائی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می‌شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده‌ باشد.

بنابراین اگر وصلت واقع نشود، هر کس که به نامزد خود یا به پدر و مادر نامزد خود هدایایی داده باشد می تواند آن هدیه را مطالبه کند. البته این استرداد نیز شرایطی دارد که باید رعایت شود. این شرایط عبارتند از:

• هدایای که عادتا نگاه داشته می شود. مثلا انگشتری که در روز نامزدی به عروس داده می شود بعد از بر هم خوردن نامزدی، باید به داماد مسترد شود. چون از جمله هدایایی است که عادتا باید نگه داشته شود. ولی مثلا هدایایی مثل شمع یا خوراکی و امثالهم که مصرف شدنی است و عرفا نگاهداری نمی شود قابل استرداد نیست و حتی نمی توان قیمت آن را مطالبه کرد.
• هدایا بدون تقصیر تلف نشده باشد. برای مثال همین حلقه ازدواج که به عروس داده می شود اگر طی یک اتفاق اجتناب ناپذیر مثل اینکه سارقی به منزل زوجه و یا خانواده اش بیاید و حلقه ازدواج را به سرقت ببرد، یا زن در خیابان مورد سرقت واقع شود و حلقه طلای ازدواجش را بربایند.در چنین حالاتی چون بدون تقصیر زن حلقه از بین رفته است نمی توان مطالبه قیمت حلقه را نمود. لکن اگر زن مثلا بی احتیاطی کرده حلقه را در محل عمومی جای گذاشته باشد و بدین شکل حلقه ازدواج از بین رفته باشد، جون تقصیر از جانب زن بوده است، حال که نامزدی به هم خورده است باید معادل قیمت آن به مرد پرداخت گردد.