ریاست خانواده

بحث ریاست خانواده در شروط ضمن عقد یکی از مسائل مهم و مطرح در مبحث حقوق خانواده است. گنجاندن شرط یا شروطی در ضمن عقد نکاح، ذاتا نه منع شرعی دارد . و نه ایراد قانونی، بلکه می‌توان گفت در برخی موارد مطلوبیت و حتی ضرورت دارد.  و می‌تواند در تثبیت بنیان خانواده و ترویج ارزش‌های پایدار اجتماعی نقش مهمی ایفا کند.

اما نکته اساسی و قابل توجه در این زمینه آن است که وضع شرط در ضمن عقد نکاح، تابع احکام و مقررات خاصی است . که موجب می‌شود شروط ضمن عقد نکاح، فراتر از قواعد و اصول حاکم بر نکاح نباشد.

انواع شروط

در عقد نکاح یا عقد ازدواج نیز مانند سایر عقود طرفین می‌توانند شروطی را درج نمایند. شروطی که در ضمن عقد نکاح درج میشود تعهدات فرعی است . که خارج از ارکان و عناصر اصلی قرارداد است. به این شروط که ضمن عقد نکاح با توافق ایجاد می گردند.  شروط یا شرایط ضمن عقد گفته می شود.

شروط ضمن عقد نکاح می‌تواند انواع متفاوت داشته باشد. برای مثال ممکن است طرفین در عقد شرط کنند . که یکی از طرفین دارای وصف خاصی باشد. همانطور که در قسمت قبل بیان گردید، شروط ضمن عقد نکاح می توانند انواع متفاوتی داشته باشند . همچنین ممکن است شرطی که با توافق به صورت فرعی در عقد نکاح ایجاد می گردد شرطی باطل باشد . در این قسمت قصد داریم انواع شروطی که ممکن است. در ضمن عقد نکاح درج گردد را در دو دسته با عناوین شروط باطل و شروط صحیح تقسیم نموده و هر یک را به صورت مجزا توضیح دهیم.(در زمینه ی ریاست خانواده)

در یک تقسیم بندی کلی میتوان شروط ضمن عقد را به دو دسته شروط باطل و شروط صحیح تقسیم بندی نمود.

این مطلب مرتبط است :  شرط ضمن عقد – حق طلاق

شروط باطل

گاه شروطی که طرفین در ضمن عقد می‌کند از جمله شروط باطل می‌باشد . شروط باطل، شروطی هستند که امکان درج کردن ضمن عقد وجود ندارد. شروط باطل طبق قانون مدنی بر دو قسم است.

• الف: شروطی که باطل هستند ولی مبطل عقد اصلی نیستند
• ب: شروطی که باطل اند و موجب بطلان عقد هستند.

این تقسیم بندی را می توان به این شکل توجیه نمود که در برخی موارد شرط باطل به گونه ای است که به ارکان عقد لطمه‌ای نمی‌زند . و به شرایط اساسی آن خللی وارد نمی کند در این صورت صرفاً باید خودش شرط را باطل دانسته و بطلان را به بطلان عقد سرایت نداد.  اما در برخی موارد پیش می آید که شرط باطل باعث تاثیر در ارکان و اساس عقد می شود و به آن لطمه می زند.

به عبارت دیگر شرط باطل سبب می شود که عقد فاقد یکی از شرایط اساسی صحت معاملات گردد . در این صورت باید گفت که هم شرط باطل است و هم عقد، یعنی، بطلان شرط به عقد نیز سرایت می کند. در ادامه به توضیح این دو دسته از شروط باطل می پردازیم.

الف: شروطی که باطل است ولی باعث باطل شدن عقد نمیشود

شروطی که باطل است ولی به صحت عقد لطمه‌ای نمی‌زند. و باعث باطل شدن عقد نمی گردد و تاثیری در ندارد بر اساس ماده ۲۳۲ قانون مدنی به سه گونه می باشد.

الف) شرطی که انجام آن غیر مقدور باشد

مثلاً ممکن است طرفین در ضمن عقد نکاح درج کنند که مرد باید یک انسانی که مرده است را زنده نماید . یا اینکه بایستی یک روزه زبان خارجی را به زن بیاموزد . و یا اینکه در عرض یک روز باید به صورت پیاده، خود را به کشور آمریکا برساند. همانطور که ملاحظه می گردد این دسته از شروط، شروطی هستند که در حقیقت قابلیت انجام را ندارند .  و شخصی که متعهد به انجام چنین شروطی می شود توانایی انجام آنها را ندارد.

برای مثال زنده کردن شخص مرده، خارج از توان یک انسان است. بنابراین به این شروط ، شروط غیر مقدور گفته می‌شود که باطل است و اگر چنین شروطی در ضمن عقد نکاح درج گردد باطل می باشد . و تعهدی را برای شخص ایجاد نمی کند. ولی باید توجه داشت با اینکه این شرط باطل است اما این بطلان سبب باطل شدن عقد نمی گردد.  یعنی در عقد نکاحی که شرطی نامقدور درج شده است صرفاً آن شرط باطل می باشد و عقد نکاح به قوت خود باقی است. (در زمینه ی ریاست خانواده)

ب)شرطی که در آن نفع و فایده ای نباشد

شرطی که در ضمن عقد نکاح درج میگردد باید برای مشروط له( کسی که به نفع او شرط میگردد) دارای نفعی باشد. و از انجام دادن آن شرط، سود و نفعی به وی برسد. در صورتی که شرط مذکور این ویژگی را نداشته باشد. به آن شرط بی فایده گفته می‌شود که این دسته از شروط نیز جزو شروط باطل می باشند. و اگر در ضمن عقد نکاح درج گردند شرط مذکور باطل است اما باعث باطل شدن عقد نکاح نمی‌گردد.(در زمینه ی ریاست خانواده)

به عنوان مثال می توان شرطی  را نام برد که طرفین در آن بیان می کند که مرد مسافت بین شیراز تا بوشهر را پیاده به پیماید ملاحظه می گردد . که از انجام این شرط نفعی به زوجه نمی رسد.

ج)شرطی که نامشروع باشد

شرط نامشروع آن شرطی است که مخالف با قواعد آمره یا همان قواعد امری باشد. در قوانین می‌توان قواعد موجود را بر دو دسته تقسیم بندی نمود .که این قواعد یا جزو قواعد آمره هستند یا جزو قواعد تکمیلی. قواعد آمره، قواعدی هستند که طرفین با توافق نمی توانند بر خلاف آن را مقرر کنند .و باید بر اساس همان قواعد به همان شکلی که در قوانین آمده است عمل نمایند . اما برخی قواعد نیز در متن قوانین وجود دارد که به صورت تکمیلی هستند یعنی طرفین می توانند برخلاف آنها را بین خود مقرر کنند . و در صورتی که آنها در خصوص این موضوعات سکوت نمایند این دسته از قواعد به صورت خودکار بر قرارداد آنها حاکم میشود.(در زمینه ی ریاست خانواده)

شرطی که نامشروع باشد به آن شرطی می گویند که بر خلاف قواعد آمره است . چرا که قواعد آمره مربوط به نظم عمومی و مصلحت عمومی می باشد . و قانونگذار اجازه نمی دهد که افراد با قراردادهای خود هرچند به صورت فرعی و تبعی و ضمن عقد نکاح، آنها را تغییر دهند . و آن را نقض نمایند. شرط نامشروع نیز از جمله شروط باطل می باشد و در صورتی که در ضمن عقد نکاح درج گردد . این شرط باطل است اما بطلان این شرط به عقد سرایت نمی کند و صرفاً خود شرط باطل می باشد.

ب: شروط ای که خود باطل هستند و سبب می گردند که عقد نکاح نیز باطل باشد

بر اساس ماده ۲۳۳ قانون مدنی شروط مفصله ذیل باطل و موجب بطلان عقد نکاح است:

1. شرط خلاف مقتضای عقد
2. شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین شود

در این ماده دو دسته از شروط پیش بینی گردیده اند که در صورتی که با توافق ضمن عقد درج گردد سبب می‌کردند . که عقد اصلی نیز باطل باشد در خصوص نوع دوم یعنی شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین می شود . باید گفت که این نوع شرط در نکاح مصداقی پیدا نمی کند و در این قسمت صرفاً به بررسی شرط اول یعنی شرط خلاف مقتضای عقد می پردازیم:

منظور از شرط خلاف مقتضای عقد شرطی است که با ذات و هدف اصلی عقد منافات دارد . برای مثال چنانچه در عقد نکاح شود که شوهر یا زن وظایف زوجیت را انجام ندهند یا رابطه زوجیت بین آنها پدید نیاید.  این نوع شرط باطل است و سبب بطلان عقد نکاح می گردد چرا که طرفین به این منظور عقد نکاح منعقد می‌نمایند . که بین آنها رابطه زوجیت برقرار شود و چنانچه بعد از انعقاد عقد شرط شود که رابطه زوجیت از بین آنها برقرار نگردد . این بر خلاف هدف اصلی عقد می باشد که خود این شرط و عقد نکاح که این شرط در ضمن آن درج شده است باطل است.

شروط صحیح ضمن عقد نکاح

شروط صحیح طبق ماده ۲۳۴ قانون مدنی اعم هستند از شرط صفت شرط فعل و شرط نتیجه . که در ادامه به بررسی هر یک از این شروط به صورت مجزا خواهیم پرداخت. (در زمینه ی ریاست خانواده)

شرط صفت 

شرط صفت در نکاح عبارت از این است که برای یکی از طرفین صفت خاصی شرط گردد . یا اینکه صفت خاصی برای مهریه شرط شود. مثلا شرط شده باشد که زن باکره باشد یا شوهر دارای لیسانس یا دکترا باشد یا اینکه شرط شود شوهر فلان مقدار ثروت داشته باشد . یا اینکه شرط شود خانه ای که به عنوان مهریه در نظر گرفته شده است . دارای مساحت معینی باشد، شروطی که ذکر گردید از جمله شروط صفتی هست که در ضمن عقد نکاح ممکن است درج گردد و از جمله شروط صحیح به شمار می‌آیند.

در صورتی که شرط صفت در ضمن عقد نکاحی درج گردد و صفت مورد نظر حاصل نشود تکلیف چیست؟ در این رابطه بر اساس ماده  ۱۱۲۸ قانون مدنی  و ماده ۲۳۵ این قانون ، شخصی که شرط به نفع می باشد می تواند عقد نکاح را فسخ نماید.

در صورتی که شرط مربوط به یکی از زوجین باشد و زوجین فاقد آن صفت گردند شخصی که شرط به نفع او شده است . می تواند خود عقد نکاح را فسخ نماید که بر اساس این فصل دیگر در رابطه زوجیت بین طرفین وجود ندارد ولی زمانیکه شرط صفتی در خصوص مهریه شده باشند . و مهر مذکور فاقد آن وصفت درآید شخصی‌که آن وصف به نفع او شده است میتواند مهریه را فسخ کند که این مانند موردی است که در عقد مهری ذکر نگردیده باید توجه نمود که فسخ کردن مهریه سبب از بین رفتن عقد نکاح نمی شود (در زمینه ی ریاست خانواده) .  بلکه فقط مهریه فصل می گردد و عقد درست و غیر قابل فسخ است و زن در صورت وقوع نزدیکی مستحق مهرالمثل خواهد بود.

شرط  فعل

شرط فعل شرطی است که انجام دادن عمل یا خودداری از انجام یک عمل بر زوجین یا بر شخص ثالثی شرط گردد.

در قراردادهای مالی، هرگاه متعهد از وفاء به شرط فعل خودداری کند .  مشروط له هم می تواند اجبار او را به ایفای شرط از دادگاه بخواهد و اگر اجبار متعهد به انجام شرط غیر مقدور بود . ولی انجام آن شرط به وسیله شخص دیگر ممکن باشد، دادگاه می تواند به خرج شخص متعهد موجبات انجام فعل را فراهم کند و در صورتی که اجبار مشروط علیه  بر انجام فعل شرط شده ممکن نباشد و فعل شرط شده از اعمالی نباشد که شخص ثالث بتواند از جانب متعهد آن را انجام دهد .  در این صورت مشروط له یعنی شخصی که شرط به نفع او شده است حق فسخ معامله را خواهد داشت.

جهت مشاوره مستقیم با وکیل دادگستری متخصص در امور چک اینجا کلیک نمایید

شرط نتیجه

شرط نتیجه یعنی شرطی که بر اساس آن تحقق امری در خارج شرط گردد . یعنی اینکه زمانی که طرفین ضمن عقد نکاح این شرط را درج می‌کنند . به محض درج شدن این شرط (ریاست خانواده)، ضمن عقد نکاح، این شرط خود به خود حاصل گردد.  مثلاً طرفین در عقد شرط نمایند که با انعقاد عقد نکاح، ماشین شوهر برای زن باشد . که در این صورت به محض اینکه عقد نکاح منعقد گردید خود به خود مالکیت خودرو شوهر به زن منتقل می گردد.

ملاحظه می گردد که با درج چنین شرطی در زمان عقد مالکیت خودرو شوهر به زن منتقل می گردد . و نیازی به ایجاب و قبول جدید نیست. در زمینه شرط نتیجه در عقد نکاح آنچه بیشتر مورد استفاده واقع می شود . و از دیرباز در ایران معمول بوده، شرط وکالت برای طلاق است. ممکن است ضمن نکاح مرد به زن وکالت دهد . که در صورت اثبات پاره‌ای امور مثل غیبت در مدت معین، ترک انفاق و گرفتن زن دیگر، سوء قصد به حیات زن و غیر اینها یا حتی بدون اثبات هیچگونه قید و شرطی زن از طرف مرد وکیل شود . که خود را متعلق به سازد ممکن است این حق وکالت همراه با حق توکیل به غیر باشد.  یعنی به موجب شرط ضمن عقد، زن حق داشته باشد.

برای اجرای طلاق وکیل بگیرد. ماده ۴ قانون ازدواج مصوب ۱۳۱۰ و ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی این‌گونه شرط را پیش بینی کرده.  قانون حمایت خانواده آن را تایید نموده است . در این مورد هرگاه زن بخواهد از وکالت خود در طلاق استفاده نماید باید بر اساس قانون به دادگاه رجوع کرده و اجازه طلاق بگیرد.