تنظیم سند برجام از زاویه تحلیل روشهای حل و فصل مسالمت آمیز بین الملل ، موجب طرح سوالات بسیاری شده است از جمله آیا موافقتنامه برجام دربردارنده تعهدات ماهوی است و آیا قابلیت رسیدگی قضائی دارد یا خیر؟ پاسخ به این سوالات

بررسی ماهیت این سند را در ابتدای امر ضروری میکند.

برای یافتن پاسخ این سوالات، لازم است که ابتدا به اعلامیه های مشترک و بیانیه های مشترکبه عنوان قالب شکلی برنامه اقدام مشترک و برنامه جامع اقدام مشترک پرداخته شده و سپسجایگاه و نحوه مدلسازی آن در حقوق بین الملل مورد بررسی قرار گیرد.

جایگاه “اعلامیه های مشترک“، به عنوان قالب شکلی برجام در نظام حقوق بین الملل –

مدت زمانی است که در رویه دولتها از اسناد متعددی تحت عنوان اعلامیه ی سیاست مشترک 7 ،اعلامیه قصد مشترک 8 ، بیانیه مشترک 9 ، صورتجلسه نهایی 4 ، مبادله یادداشت 8 و غیره 1 استفاده میشودکه در ابتدا به نظر میرسد این اسناد تعهد حقوقی پدید نیاورده و به واسطه آنها، فقط مبادلات دیپلماتیک و مواضع مشترک طرفین در موضوعی واحد، یا مسائل نگران کننده ثبت و ضبط شده و این اسناد فارغ از تعهد حقوقی 1 صرفاً مبین تعهدات سیاسی 5 طرفین اند (Dalton, 1994: 1) .

این اسناد در حقوق و روابط بین الملل تحت عناوین مختلفی طبقه بندی شده و ساختار و کارکردآنها مورد بررسی قرار گرفته شده است. حقوقدانان آمریکایی بطور عمده از این دسته از اسناد به عنوان موافقتنامه های غیرالزام آور، 7 موافقتنامه های شرافتمندانه 8 یا موافقتنامه های سیاسی 9 یاد میکنند ، حال آنکه حقوقدانان انگلیسی، این دسته از اسناد را تحت عنوان کلی تفاهمنامه ها 4 دسته بندی میکنند (Aust, 2007: 25) . مبادله یادداشت 8 نوامبر 7371 بین ایالات متحده آمریکا و ژاپن 8 در مورد جلوگیری و کنترل مهاجرت ژاپنی ها به آمریکا و تعهد متقابل آمریکا نسبت به ژاپن که بطور معمول از آن به عنوان یک موافقتنامه شرافتمندانه یادمی کنند، اعلامیه مشترک 74 آگوست 7347 بین روزولت و چرچیل که از آن به عنوان منشور

آتلانتیک یاد میکنند، پیمان 7318 هلسینکی از جمله نمونه های قدیمی این اسناد هستند و از موارد جدید این اسناد میتوان از اعلامیه مشترک 7354 چین و انگلیس در مورد آینده هنگ کنگ و نیز تفاهمنامه 7335 عراق سازمان ملل متحد راجع به بازبینی سلاحها یاد کرد. –

قریب به اتفاق محققینِ این عرصه اذعان میدارند که در میان این دسته از توافقات بین المللی، اسنادی با ماهیت و وضعیت کاملاً متفاوت از یکدیگر وجود دارد. مشاور وزارت امورخارجه ایالات متحده آمریکا به نام روبرت دالتون در این مورد بیان میکند: “در تعیین تعهدات حقوقی ای که این اسناد پدید می آورند، نام آنها تعیین کننده نیست، بلکه قصد طرفین به شرحی که در عبارات 1 و زمینه 1 آن اسناد وجود دارد، اوضاع و احوال انعقاد آنها و همینطور توضیحاتی که طرفین ارائه نموده اند، ماهیت حقوقی این اسناد را تعیین خواهد کرد” (Dalton, 1994: 2) . آنتونی آست معتقد است: در ارزیابی هر سندی که یادداشت تفاهم نامیده میشود، باید بسیار محتاط بود. این عنوان معمولاً برای چیزی بکار میرود که MOUs نامیده میشود، لیکن شما میتوانید گاهی با معاهداتی روبرو شوید که یادداشت تفاهم نامیده میشود” ) (Aust, 2007:25 .بنابراین، عنوان و قالب استفاده شده در برجام )اعلامیه مشترک، بیانیه مشترک و ..( نمیتواند مبین ماهیت حقوقی برجام باشد. رأی دیوان بین المللی دادگستری در قضیه آفریقای جنوب غربی )لیبریا علیه آفریقای جنوبی( نیز مؤید این برداشت است. دیوان در این قضیه در راستای بررسی  و تعیین ماهیت معاهدات سند سرپرستی 7 را بررسی مینماید. لذا در این خصوص میگوید: “سند سرپرستیِ موردنظر همانند سایر سرپرستی های مشابه، سند به خصوصی است که ماهیت پیچیده ای داشته و رژیم بین المللی جدیدی را پدید می آورد. این سند در بردارنده توافق مشخصی است که عبارت از اعطای سرپرستی آفریقای جنوب غربی و پذیرش آن میباشد… . این سندی حاوی خصیصه یک معاهده … و در بردارنده تعهدات بین المللی 8 برای سرپرستی است …”.

این واقعیت که موضوع سرپرستی در پاراگراف آخر سند مربوطه بهعنوان اعلامیه 9 نامیده شدهاست از اهمیت حقوقی برخوردار نیست … و ترمینولوژی، عاملی تعیین کننده برای تعیین ماهیت یک تعهد 4 یا توافق بینالمللی 8 نیست. در رویه دولت ها و رویه سازمانهای بینالمللی و نیز رویه قضایی دادگاههای بین المللی تنوع زیادی در کاربرد عنوان توافقنامه های بین المللی وجود دارد؛

گونه های بسیار مختلفی از اقدامات وجود دارد که ویژگیهای معاهداتی را با خود به همراه دارند”

(South West Africa, 1962: 331) .

بنابراین، با توجه به مراتب فوق و به منظور تعیین ماهیت حقوقی برجام به ناگزیر میبایست بدون لحاظ عنوان و قالب آن از مشخصه های دیگر استفاده نمود تا در نهایت بتوان وضعیت حقوقی برجام را کشف نمود.

مطالعه بیشتر نسل جدیدموافقت نامه ها برجام

جهت مشاوره به صفحه اینستاگرام  موجود در صفحه اول سایت مراجعه فرموده یا با شماره های موجود تماس حاصل فرمایید.